Artistieke bijdrage

Het Bels Lijntje. Verbeelding van de herinnering

Maurits Wouters

In de jaren 70 van de vorige eeuw reed op het traject Tilburg-Turnhout iedere zondag een stoomtrein van Tilburg tot het grensstation. De aanleg van deze spoorlijn dateert van 1865, maar het treinverkeer werd na de Tweede Wereldoorlog stilgelegd. Later werd de stoomtrein op een deel van het traject opnieuw gebruikt voor toeristische tochtjes.

Wazige homevideo’s en oude foto’s documenteren het bestaan van het traject. Dit beeldmateriaal is heel bevreemdend. Het beeld van de oude stoomtrein die door het gemoderniseerde landschap uit de jaren 70 rijdt, is een duidelijk anachronisme. Het brengt een oude droom terug naar het landschap, dat intussen sterk is geëvolueerd en gemoderniseerd. De beelden tonen hoe het hele dorp de trein staat op te wachten. De dorpsbewoners zijn traditioneel gekleed en de fanfare speelt. Jonge vrouwen lachen in de camera.

De homevideo’s en amateurfoto’s tonen een kleine gemeenschap rond een internationale spoorlijn tussen het Belgische Turnhout en het Nederlandse Tilburg. De spoorlijn, het Bels Lijntje genaamd, kon vanaf de eerste ritten in 1867 nooit zijn ambitie van internationale spoorlijn realiseren, maar heeft op lokale schaal wel de wervelende twintigste eeuw geïncarneerd. Denk daarbij aan de mogelijkheden die de spoorlijn meebracht voor de Duitsers in de Eerste en Tweede Wereldoorlog, of hoe deze spoorlijn cruciaal was in de opbouw van legerbasissen tijdens de Koude Oorlog.

Het verzamelingsproces van video’s en foto’s was een ware ontdekking van beelden die de wereldgeschiedenis lijken aan te raken. Doorgaans geven amateurfoto’s of homevideo’s enkel het huiselijke leven weer. Maar tijdens periodes als die van de wereldoorlogen weten deze foto’s en video’s die abstracte wereldgeschiedenis een menselijk gelaat te geven. Het doet beseffen dat de wereldgeschiedenis een tijd is die ooit door individuen werkelijk beleefd werd. Het maakt de geschiedenis tastbaar en brengt haar heel dichtbij. Zoals de foto van mijn overgrootvader in het krijgsgevangenkamp. Zijn blik op de foto is niet enkel die van hem. In zijn wantrouwige oogopslag schuilen vele blikken van mensen die samen met mijn overgrootvader gevangengenomen waren en op diezelfde plek angstig in de cameralens hebben gekeken, maar van wie de foto’s verdwenen of vergeten zijn.

Filmstills uit de videodagboeken van Maurits Wouters die tijdens zijn doctoraatsonderzoek tot stand kwamen.

Samen met mijn vader maakte ik onlangs opnames van de vervallen treinsite van het Bels Lijntje. Ik laat mijn vader door de wildernis van de site wandelen. Op deze plaats is mijn vader geboren, maar veel kan hij zich niet meer herinneren. Op een bepaald moment blijft hij staan en wijst hij naar een onbestemd stuk land. Hij vertelt dat daar het huis van mijn overgrootouders moet hebben gestaan. ‘Het huis is afgebrand’, verklaart mijn vader. ‘Het enige wat ze uit het huis konden redden was een sigarenkist. Alle foto’s en familiedocumenten zijn in de brand gebleven.’ Het weiland voor ons is dus het eindpunt. Het spoor naar onze oorsprong eindigt hier. De rest van de camerabeelden die ik maakte, toont mijn vader die verder door de wildernis wandelt. Zijn tocht is meer dan rondkuieren. Het is een tocht door de resten van een collectieve herinnering waarvan hij zelf deel uitmaakt. De tocht die ik film, is hoofdzakelijk een tocht die hij innerlijk aflegt, een tocht tussen de (zelf-geconstrueerde) herinnering en fantasie.

De wandeltocht met mijn vader resulteerde in de film The road back/De weg terug. In die film portretteer ik mijn vader die ronddwaalt en foto’s neemt. Wat hij fotografeert, is niet belangrijk, dat hij fotografeert staat voorop. Het illustreert de verzamelhonger die optreedt wanneer men iets wil verbeelden. Elk beeld draagt een betekenis in zich die steeds onvolledig is. Die onvolledigheid nodigt uit tot een obsessieve honger naar meer beelden. In de film duiken foto’s en video’s uit mijn corpus op. Deze beelden zijn als spoken. Ze zijn ongrijpbaar en veranderen voortdurend van betekenis en vorm. Zijn het films of zijn het foto’s? Soms lijken ze zo vertraagd dat ze foto’s worden. De statische beelden vervormen zich tot bewegende beelden. Wat willen deze beelden zeggen? Welke historische waarde hebben deze spoken nog als ze voortdurend van vorm en betekenis veranderen?

In deze bijdrage zijn de bewegende beelden opnieuw statisch.

+++

Maurits Wouters

(°1986 Turnhout) studeerde in 2009 af als filmmaker aan het RITCS (Brussel) en behaalde daarna een masterdiploma Film- & Theaterwetenschappen aan de Universiteit Antwerpen (2011). Sinds oktober 2013 werkte hij als aspirant van het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen (FWO) aan een doctoraatsonderzoek dat hij recent succesvol verdedigde (RITCS/VUB). Zijn werk werd op meerdere festivals vertoond en wordt gearchiveerd door Argos Arts (Brussel) en Anthology Film Archive (New York).

wouters.maurits@gmail.com